Çin’in Hong Kong Özel İdari Bölgesi’nde, kapatılan Apple Daily gazetesinin kurucusu ve imtiyaz sahibi Jimmy Lai, 2019’daki hükümet zıddı protestolarda ve sonrasında ABD’nin siyasi dayanağını alma arayışında olduğunu ve bunun gazetesinin yayın siyasetini etkilediğini kabul etti.
Muhalif medya işvereni, 2019’da hatalıların Çin ana karasına iade yasa tasarısına karşı yürütülen kitlesel protestolardaki rolü nedeniyle “halkı isyana teşvik” ve “dış güçlerle işbirliği” suçlamalarıyla yargılandığı davanın duruşmasında tabir vermeye devam edildi.
Lai, sözünün üçüncü gününde, ABD’nin dış müdahalesini teşvik ettiği tezlerine karşılık verirken bunu yıkıcı maksatlarla değil, diplomatik takviye beklentisiyle yaptığını ileri sürdü.
Çin’in Hong Kong’daki temel özgürlüklerini aşındıran adımlarına karşı ABD’nin dayanağını almak istediğini tabir eden Lai, bunu dış müdahale gayesiyle yapmadığını, “yabancı hükümetleri Hong Kong’daki siyasi durumu diplomatik araçlarla değiştirmeye çalışmaya yöneltmek istediğini” belirtti.
YURT DIŞINDAN SİYASİ DAYANAK ARAYIŞI
Lai’nin avukatı, o periyotta kendisi için çalışan eski ABD istihbarat vazifelisi Mark Simon’a niçin Apple Daily’nin ABD okuruna ulaşması gerektiğini söylediğini sorduğunda eski medya işvereni şu cevabı verdi:
“Bunun yurt dışındaki okurların Hong Kong’a ilgisini artırabileceğini ve böylelikle siyasetçileri dayanaklarına lisana getirmeye teşvik edebileceğini düşündüm. Onlar, Çin otoritelerine diplomatik kanallardan telaşlarını iletebilirdi, bu da Hong Kong için çok güzel olurdu.”
Lai, Pekin idaresinin COVID-19 salgını sırasındaki tavrının, gazeteye Amerikan kamuoyundaki hakim Çin aykırısı hislere hitap ederek okur tabanını genişletme fırsatı sunduğunu söyledi.
Sokak şiddeti ve halkı isyana teşvik suçlaması
Savunma makamı, Lai’ye Ekim 2019 ve Mayıs 2020 tarihleri ortasında Apple Daily’de yazdığı yorum yazıları üzerinden halkı isyana teşvik edip etmediğini sorguladı.
Lai, 2019’un ikinci yarısında kentte artan sokak şiddetinin, belli seviyede göstericilere yönelik polis şiddetine “kaçınılmaz bir tepki” olarak ortaya çıktığını belirterek, yorum yazılarında radikalleri itidalli davranmaya çağırdığını ve makul bir kanaat lideri kümesinin protesto hareketini yönlendirmesinin gereğine dikkat çektiğini söyleyerek kendini savundu.
Yorum yazılarının birinde neden Hong Konglulara “sürekli lobi yapın, yabancıların dayanağını arayın” diye telkinde bulunduğu sorulan Lai, bunu da yabancıları yaptırımlar için değil barışçı ve şiddet içermeyen çeşitten protestoları teşvik etmek için önerdiğini kaydetti.
Hong Konglu medya işvereni, “yayınları ve aksiyonlarıyla halkı isyana teşvik ederek kitlesel protestoları kışkırttığı” ve “hükümet yetkililerine milletlerarası yaptırım uygulanması için dış güçlerle işbirliği yaptığı” gerekçesiyle yargılanıyor.
Ulusal güvenliği ilgilendirdiği için Yüksek Mahkeme tarafından görülen davanın birinci duruşması 18 Aralık 2023’te yapılmıştı.
NE OLMUŞTU
Hong Kong’da 2019’da hatalıların Çin ana karası, Makao Özel İdari Bölgesi ve Tayvan’a iadesini kolaylaştıran yasa tasarısı, merkezi hükümetin bölgenin özerk hukuk sistemi üzerinde tahakkümüne yol açacağı gerekçesiyle muhalefetin reaksiyonuna yol açmıştı.
Yasa görüşülürken mecliste ağır tartışmalar yaşanmış, Haziran 2019’dan itibaren kent sokaklarında ve üniversite yerleşkelerinde binlerce kişinin katıldığı büyük çaplı kitlesel şovlar düzenlenmişti.
Gösterilerin giderek yayılması üzerine mahallî hükümet, temmuzda tasarının askıya alındığını açıklamış, şovların kesilmemesi üzerine ise eylülde tasarının iptal edildiğini duyurmuştu.
Tasarının iptaline karşın göstericiler, hükümetin istifası talebiyle protestolarına yıl sonuna kadar devam etmişti.
ULUSAL GÜVENLİK YASASI
Protestoların akabinde Çin idaresi, Haziran 2020’de çıkardığı Ulusal Güvenlik Yasası ile “hükümeti yıkmaya teşebbüs, vatana ihanet ve ulusal güvenliği tehlikeye atan eylemleri” hata haline getirmiş, yasa Hong Kong Meclisince onaylanarak bölgede yürürlüğe girmişti.
İçeriği prestijiyle aslen demokrasi yanlısı protesto hareketini maksat alan yasanın yürürlüğe girmesiyle muhalif gazeteciler, siyasetçiler, iş insanları ve aktivistlerin “ulusal güvenlik” gerekçesiyle yargılanmalarının önü açılmıştı.
Yasa kapsamında 100’den fazla muhalif hakkında soruşturma başlatılırken, demokrasi yanlısı çok sayıda sivil toplum örgütü ve medya kuruluşu kapatılmıştı.
ÖMÜR UZUNLUĞU MAHPUS İSTENİYOR
Hong Kong polisi, Ağustos 2020’de Apple Daily ile çatı şirketi Next Digital’in ofislerine baskın düzenleyerek Jimmy Lai ile 6 gazete yöneticisini, “ulusal güvenlik yasasını ihlal ettikleri” ve “dış güçlerle işbirliği yaptıkları” gerekçesiyle gözaltına almıştı.
Mal varlıkları dondurulan, yöneticileri ve editörleri gözaltına alınan gazete, Haziran 2021’de kapanmıştı.
Lai, şirketle ilgili yapılan soruşturmada kira kontratlarında tespit edilen usulsüzlükler nedeniyle 5 yıl 9 ay mahpus cezasına çarptırılmıştı.
Ulusal güvenlikle ilgili davada ise savcılık Lai için ömür uzunluğu mahpus cezası talep ediyor.
DAVANIN MİLLETLERARASI YANKILARI
Lai’nin davası, Batılı ülkeler tarafından eski İngiliz sömürgesi olan bölgede demokratik özgürlüklerin ihlalinin sembolü olarak görülüyor.
İngiltere Başbakanı Keir Starmer, Çin Devlet Başkanı Şi Cinping ile Brezilya’nın Rio de Janeiro kentinde düzenlenen G20 Tepesi’nde yaptığı ikili görüşmede mevzuyu gündeme getirmişti.
ABD’nin seçilmiş başkanı Trump da seçim kampanyası sırasında Çin lideri Şi ile Lai’nin özgür bırakılmasını görüşüp görüşmeyeceği sorusuna, “Yüzde 100, onu dışarı çıkaracağım.” cevabını vermişti.