Enderun Özgün Eğitimciler Derneği, Maarif Platformu, Medeniyet Enstitüsü, koordinatörlüğünde, eğitime gönül vermiş eğitimciler, akademisyenler, sanayicilerin iştiraki ile 28.11.2024’de gerçekleştirilen “Türk Eğitim Sistemi ve Zarurî Eğitimin Yansımaları” konulu çalıştay raporu paylaşıldı.
Rapora ait kıymetlendirme şu halde;
Türkiye’nin her alanda kalkınması için verimli ve kaliteli bir eğitim sistemi motor rolünü oynamaktadır. Eğitim her ne kadar MEB tarafından yönetim ediliyor olsa da alanında uzman bireylerden oluşan ve kamuoyunu temsil eden sivil toplum kuruluşlarının eğitim sisteminin gelişmesine katkıları göz arkası edilemez. Bu manada üç kurumun “Bir Sorun Alanı Olarak Mecburî Eğitim” başlığı altında düzenlenen 20 Kasım 2024 Çarşamba tarihli çalıştay sonuçlarının toplandığı bu rapor sivil toplum kurumu olarak Maarif Platformu, Enderun Özgün Eğitimciler Derneği ve İstanbul Medeniyet Enstitüsü’nün koordinatörlüğünde ülkemizin eğitim siyasetlerine katkı sunmak emeliyle hazırlanmıştır.
Raporun tamamı sizlere evrak halinde takdim edilmiş dijital olarak da birçok platformda erişime açılmıştır. Artık yüksek müsaadelerinizle Raporun kısa bir özetini sizlerle burada paylaşmak istiyoruz.
Günümüzün süratli teknolojik ve dijital dönüşümleri, eğitimi sırf bilgiye erişimden ibaret olmaktan çıkarmış teknolojinin sunduğu imkanlarla öğrenme süreçlerinin kişiselleştirilebildiği ortamlara dönüştürmüştür. Bu teknolojik yenilikler, öğrencilerin bilgiye erişimini kolaylaştırmakta, eğitimin yapısını esaslı bir halde değiştirmektedir.
Geçmişi ulus devletlerin tarihi ile başlayan zarurî eğitim uygulamasının en bariz özelliği; sanayi ihtilali sonrası ulus devlet mantığı ile örgütlenmiş, bilginin kaynağının okullar olduğu varsayımına nazaran şekillenmiş olmasıdır. Zarurî eğitimin zarurî sonucu olarak okul-dışı bilgilenme ve eğitim kaynakları olan aile ve toplumun/çevrenin tesirinin en aza indirilmesi, okul dışı öğrenme imkanlarına vakit ve fırsat vermemesidir.
Her öğrencinin öğrenme üslubu ve algılama suratı birbirinden farklıdır. Mecburî eğitim sistemi, tüm öğrencilerin birebir kalıba sokularak ferdî farklılıkların göz arkası edildiği, insan akıl ve fıtratına zıt bir uygulamadır. Mecburî eğitim uygulaması, çocuğun akılcı niyet dünyasının ve davranışlarının mekânsal ve müfredat kısıtlamalarıyla kontrol altına alınarak tek bir kaynakla şekillendirilmesidir.
İçinde bulunduğumuz vakitte, öğrencinin ailenin tercih ve önceliklerini iş piyasasının da taleplerini dikkate alan bir yapının tercih edilmesi kaçınılmazdır. Bu bağlamda bilhassa ilköğretim ve orta öğretimin birinci kademesinde (ortaokul) (her şeyden biraz) minimum bilgiler yerine; bu kademede çok kıymetli olan öğrencinin kimliğini oluşturacak kıymetlerin yanında; onu hayata hazırlayacak temel bilgi ve maharetler verilmelidir. Bundan sonra ise birey kabiliyeti ve isteği doğrultusunda ileri bilgi ve hünerlerle desteklenmelidir.
EN BÜYÜK SIKINTILARDAN BİRİ MECBURÎ EĞİTİM
Farklılıklara müsaade vermeyen tek bir müfredat üzerinden katı bir formda yürütülen zarurî eğitim, sistemin en büyük sıkıntılarından biridir. Bu durum hem öğrencilerin hem de eğitim sisteminin tüm paydaşlarının mağdur olmasına neden olmaktadır. Seçenekleri olan eğitim modelleri, öğrencilerin farklı yetenek ve ilgi alanlarını geliştirmelerine ve daha başarılı bireyler olarak yetişmelerine imkan tanır. Eğitim sisteminde daha fazla esneklik hâsıl etmek, ailelerin ve öğretmenlerin eğitime olan katkılarını artırmak ve devlet eğitim masraflarını azaltmak için değerli bir adımdır. Zihinleri sonlandıran zarurî eğitim ve müfredat inhisarı üzere uygulamaların, özgür ve müfredat çeşitliliğine imkân veren esnek yapılara dönüştürülmesi bir gereksinimdir.
ZORUNLU EĞİTİMİN, MESLEK/ İŞ SAHİBİ OLMANIN, EVLİLİK YAŞINI GECİKTİRMESİ
Bugünkü eğitim sisteminde gençlerimiz hayata geç başlamaktadır. Evlilik yaş ortalamasının her geçen gün daha da yükselmesinde, eğitim ve meslek planlamasının kıymetli bir tesiri vardır. Yıllara nazaran ortalama evlenme yaşı incelendiğinde, her iki cinsiyette de evlenme yaşının arttığı görülmektedir. TÜİK bilgilerine nazaran ortalama evlenme yaşı, 2018 yılında erkekler için 27,8, bayanlar için 24,8 olurken, 2023 yılında erkeklerde 28,3 iken bayanlarda 25,7 oldu. Gençlerin okullarda kalma mühletine bağlı olarak iş ve aile kurma yaşı yükselmektedir. Münasebetiyle bu durum aile ve akrabalık münasebetlerinin yanında genel ahlakı da olumsuz olarak etkilemektedir.
Üniversiteye giriş imtihan müracaat sayısına bakıldığında müracaatların 3,5 milyonları geçtiği, Bu sayı ise 12. sınıf mezun sayısının neredeyse 4 katını aşmaktadır. Bu bile ölçme, kıymetlendirme, yönlendirme ve yerleştirme siyasetlerindeki yanlışlığı göstermektedir. Ayrıyeten üniversite orta sınıflarında olup yanlış tercih yaptığını düşünen ve mezun olup keyifli ve başarılı olamayacağını düşünen gençlerin sayısı da 600 binleri bulmuştur.
Üniversite önüne yığılmış kitleler, 25 yaşına kadar kamu bütçesi ile finanse edilen öğretim sürecinin sonunda alınan eğitim mühleti ile orantılı olmayan üretkenlik ülkemiz için hem acıklı hem de üzücü bir vakıadır.
ZORUNLU EĞİTİMDE MOTİVASYON VE DİSİPLİN PROBLEMLERİNE YOL AÇMAKTADIR
Zorunlu olarak okula gelen öğrenci öteki arkadaşlarını da olumsuz etkilemektedir. Okumak istemeyen (ama uygulamalı işlerde çalışmaya istekli) çocuklarla okumak, isteyenleri bir ortada zorla tutmak ne kadar doğrudur? Mecburilik, eğitimde disiplin eksikliği getirmiş ve öğretmenleri güç durumda bırakmıştır. Bu disiplinsizlik, okullardaki eğitimin kalitesini düşürmekte ayrıyeten öğretmenlerin otorite kaybı eğitim-öğretim sürecinin verimsizliğinin ana ögesi olmaktadır.
12 yıllık mecburî eğitimin bilhassa son dört yıllık diliminin, yani lise kısmının zarurî olması; okullardaki ders başarısızlığının, düzensizliğin, disiplin problemlerinin, su-i istimallerin ve kalite düşüklüğünün esas temel sebeplerinden birisidir.
Ülkemizde zarurî eğitim uygulamasının bariz bir özelliği de öğrenmeyi okulla hudutlu tutması müfredat belirleme inhisarı oluşturmasıdır. Böylelikle okul dışı bilgilenme ve eğitim kaynakları olan ailenin ve toplumun/çevrenin tesiri, katkısı en aza indirilmiştir. Mecburî eğitim hudutları belirlenmiş müfredat monopolü ile eğitimi okulların duvarları ortasında hapsetmekte; kâğıt üzerinde yürütülen teorik yüklü yapıya mahkûm kılmaktadır. Eğitim o yüzden ÖSYM’nin hâkimiyetine girmektedir. Böylelikle eğitim bilgilerin ortasında diyalektik ve mantıksal bir münasebet kurmayı öğretmekten çok, bilgilerin mekanik olarak ezberlendiği bir imtihan sistemi haline gelmekte ve insan hayatı salt bir imtihan mantalitesine indirgenmektedir. İmtihan ve mekanik bilginin öne çıktığı bu türlü bir sistemde eğitim emek harcamadan, denemeden, deneyim etmeden öğrendiğini zannetmeye ve yüzeysel bir kazanıma dönüşmektedir.
“ZORUNLU EĞİTİMİN 12 YIL OLMASI YANLIŞSIZ DEĞİL”
Zorunlu eğitim uygulaması, eğitimi bir hak değil dayatma aracı haline getirmektedir. Eğitim araç ve gereçlerinin öğrenme ortamlarının çeşitlendiği özgürlükler çağında, zarurî eğitim, ülkenin gelişiminin önünde büyük bir mani teşkil etmektedir. Mecburî eğitim kesinlikle olacaksa, bu fakat temel eğitimle sonlu olmalıdır. Yapılan araştırmalarda Türkiye’de öğretmenler mecburî eğitimin 12 yıl olmasının yanlışsız olmadığını ve bunun çok sayıda meseleye sebep olduğunu tabir etmişlerdir (Aybek & Aslan, 2015).
Önerimiz birinci olarak, lise mezununda olması gereken akılcı, çözümleyici yenilikçi bilgi ve maharetlerin öğretilmesidir. Lise ve üniversitelerimiz her öğrencinin çarçabuk mezun olduğu yapı ve anlayıştan kurtarılmalıdır. Lise bitirme imtihanlarının tekrar getirilerek Lise bitirme imtihanlarının notları diploma notu olarak her alanda tesirli olursa okullar da büyük ölçüde kendi düzleminde hakikat bir eğitimin içine çekilmiş olacaktır. Lise bitirme imtihanları ucu açık imtihanlar ve kör kıymetlendirme ile yapılmalıdır.
BRANŞLARA YÖNLENDİRME ERKENE ALINMALI
Herkesi mezun edip diploma sahibi yapmak üzerine kurulmuş sistemi öncelikle değiştirmeliyiz. Zarurî eğitim müddeti düşürülmeli, branşlaşma yani yönlendirme erkene çekilmeli, sınıf geçme yönetmeliği tekrar gözden geçirmeli ve bitirme imtihanları geri gelmelidir. Bütüncül bir anlayışla bilgilerin hazmedildiği zihin ve his bütünlüğü de sağlanmalıdır. Eğitim yaklaşımımızın Özgün birer birey olmakla topluma ahenk sağlamak ortasındaki dengeyi gözetmeli, kadim kıymetlerimize ve kimliğimizi oluşturan kültürümüze aidiyet sağlarken üniversal olabilmeyi de hedefleyen bütüncül bir anlayışa dayanmalıdır.
Milyonlarca öğrenci için tıpkı müfredat uygulanması en büyük sorunu teşkil etmektedir. Zira müfredat belirlenirken öğrencilerin tıpkı şartlarda, tıpkı zekâda ve yapıda olmadığı göz gerisi edilmektedir. Muhtaçlıklar, alışkanlıklar ve ekonomik seviye birebir olmadığı halde; bina, öğretmenler, anlayış ve müfredat tıpkı kalmaktadır. Farklı beklentileri ve maharetleri olan milyonlarca öğrenciye tıpkı anlayışı sunmak eğitimi çıkmaza sürüklemektedir. Her öğrenci vasat bir düzeyde birbirine benzetilmektedir.
Zorunlu lise eğitimi algı noktasında zarurî bir üniversite eğitimini doğurduğu için üniversite öğrencisi olmak işsizliğin yeni ismi olmuştur. Üniversite çağına gelen bir çocuğun artık endüstrinin en büyük muhtaçlığı olan iş alışkanlıklarına ve mesleksel maharetlere sahip nitelikli eleman olma ihtimali kalmamıştır
SON 4 YILLIK MÜDDET ZARURÎ OLMAKTAN ÇIKARTILMALI
4 + 4 + 4 olarak tanım edilen eğitim sisteminin öncelikle üçüncü 4 yıllık kısmı zarurî olmaktan bir an evvel çıkartılmalı ve okumak isteyenler için üç yıla düşürülmelidir.
Ülkemizde büyük çapta orta eleman eksikliği olduğu bilinmektedir. Bu açığın kapatılması için öncelikle öğrencilerin büyük kısmını mesleksel eğitime yönlendiren bir uygulamaya geçilmesi gerekmektedir.
Mesleki eğitimde en değerli hususlardan birisi mesleksel eğitimin prestijinin yükseltilerek özendirilmesidir. Bu okullar diğer bir liseye girmeyi becerememiş olanların mecburen gittiği okullar olmaktan çıkarılmalıdır. Bunun için de meslek liseleri mühendis olmanın ilk basamağı olarak gösterilebilir. İçerikleri de bu bağlamda yenilenerek prestij kazandırılıp mühendis olmak isteyen öğrencilerimizin öncelikli tercih edeceği hale dönüştürülebilir.
Millî Eğitim Bakanlığı’nda, yaklaşık iki yıldır süren ve ismi “Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli” (TYMM) olan geniş çaplı yenilik çalışmaları sürmektedir. Bu çerçevede, zarurî eğitim kaldırılmadıkça, öğrenci çoğunluğunu mesleğe yönlendiren yenilikçi formüller hayata geçirilmedikçe, ortaya konan vizyon eğitimciler tarafından gereğince sahiplenilmedikçe müfredat dönüşümlerinin tesiri zayıf kalacaktır.
Ortaokul sonrasında, ailevi kuralları, farklı meslek hesapları ya da öteki sebeplerle örgün eğitime devam etmek istemeyenlerin açık öğretime-akşam liselerine geçişini sonlandırmak hatta imkânsız hale getirmek eğitimin ruhuyla çelişmekte, beşere hürmet prensibiyle tezat teşkil etmektedir.
EV OKULU SEÇENEĞİ
Ev okulu ailelerin çocuklarının eğitimini üstlenebilecekleri bir seçenektir. Ev okulu, çocuğun ilgi alanlarına ve öğrenme suratına nazaran özelleştirilmiş bir eğitim programı sunma imkânı sağlamakta; devletin yükünü azaltmaktadır. Hâlbuki müfredat monopolü ve mecburî eğitim sistemi, esneklik sunmadığından ev okulu imkânı ortadan kalkmaktadır.
Öncelikli olarak ilkokuldan üniversiteye eğitim bir bütün olarak ele alınmalıdır. Geniş iştirakli istişarelerle Lise ve mesleksel eğitimi yapılandırırken, bürokratlar yanında iş dünyasının da temsilcileri katkı sunmalıdır. Eğitimin her kademesinde düzenlemeler yapılırken kısa periyodik ve dar kapsamlı menfaatlerden çok uzun vadeli planlar ile kalıcı yararlar düşünülmelidir. Üniversitelerde kısımların kontenjanları talebe nazaran değil Ülkemizin gereksinimlerine, nüfusa ve istihdam imkanlarına nazaran planlanmalı, kontenjanlar belirlenirken popülist yaklaşımlardan uzak durulmalıdır.